Hit me baby one more time
Wat moeten wij met de ellende van Britney Spears? Maakt het zien van haar ongeluk ons gelukkiger? Moeten we echt zien dat ze ook maar een mens is? Of is er meer aan de hand?
Mijn schoonvader benadert het allemaal nogal nuchter. "In de Angelsaksische wereld heb je als publieke persoon geen rechten. Als je in die publieke wereld stapt, dan weet je dat. Je bent bezit van het volk. En dat 'volk' is het vreselijkste wat er is. Kijk maar naar de Romeinen en hun spelen."
Eigen schuld
Ze heeft het dus zelf gezocht. Het is een discussie die we hier ook gehad hebben toen Big Brother voor het eerst op televisie kwam. Mensen die aan reality-televisieprogramma's meedoen, weten die wel wat de impact is van de media? Professor Gust De Meyer, notoir socioloog en gespecialiseerd in populaire cultuur, vindt dat we mensen niet moeten betuttelen noch onderschatten. Mensen weten heus wel wat media doen.
Mensen weten het niet. Onlangs las ik een artikel van een Amerikaanse mediadocent die zijn studenten leert om op een zen-manier naar televisie te kijken. Met zen bedoelt hij vooral bewust. Het is verbijsterend hoe weinig mensen bewust naar televisie kijken. Eigenlijk kijkt niemand echt bewust naar televisie. Waarom? Omdat het gros van de televisieprogramma's niet zou werken als we dat zouden doen. En omdat het nagenoeg onmogelijk wordt om naar televisie te kijken.
Zen televisiekijken
Eén van de oefeningen die de studenten kregen was dat ze een half uur naar hun televisietoestel moesten kijken zonder dat het aan stond. Bedoeling van de oefening is aan te tonen hoe een kamer en in bredere zin ook een leven ruimtelijk georganiseerd wordt rond televisie.
Tweede oefening was een kwartiertje televisie kijken zonder geluid en een kwartiertje zonder beeld. Wie het al eens gedaan heeft, weet dat een beeld zonder geluid bijzonder kwetsbaar is. Neem de score van een blockbuster weg en de emoties die eerst van je scherm leken af te spatten zijn nu nergens te bespeuren.
Daarna kregen de studenten de opdracht om van één televisiefragment een volledige technische analyse te maken. Iedere kunstmatige beweging of ingreep moest geïnventariseerd worden. Camerabewegingen, belichting, montage, kledij, maquillage, noem maar op. Wie het zelf eens probeert zal zien dat je voor vijf minuten televisie al een behoorlijk lijstje bij elkaar kunt schrijven.
Om naar televisie te kunnen kijken, filteren we al die zaken spontaan weg. Televisie vertelt een verhaal. Hoe dat verhaal verteld wordt, mag niet zichtbaar zijn. Of we mogen het toch niet zo ervaren. Onlogisch is dat niet. Je kunt toch ook geen boek lezen en tegelijk moeten zien hoe iemand een plot in elkaar heeft gestoken, welke zinsbouw de auteur gehanteerd heeft, welke taal, welke grammatica-regels?
Het is maar een verhaaltje
Bij een tekst moet je iemand geloven op zijn woord. Het is en blijft maar een woord, een verhaal. Het postmodernisme heeft het verhaal veelvuldig en grondig ontmaskerd. Iedereen heeft zijn of haar eigen verhaal over de werkelijkheid. Daar moet je mee leren leven. Zaken als 'de waarheid' of 'objectiviteit' bestaan niet meer. Het soortelijk gewicht van een tekst is tegenwoordig gereduceerd tot het gewicht van het papier waarop ze geschreven staat. In bits en bytes uitgedrukt is dat gewicht nog futieler geworden.
Bij een beeld hebben we helemaal niet het idee dat we ook hier te maken hebben met verhalen. En dat we dus iedere keer dat we bijvoorbeeld televisie kijken, iemand moeten geloven op zijn of haar woord. We zien het zelf dus kunnen we zelf uitmaken of het klopt of niet. Dat we eigenlijk moeten zeggen: we moeten iemand geloven op zijn caméra-voering, zijn montage, zijn voorbereiding, zijn scénario etc... lijkt niemand goed te beseffen.
De Amerikaanse mediadocent ging zo ver om te beweren dat mensen nu vinden dat de realiteit op het verhaal van de televisie-ervaring moet lijken, wil ze waar zijn. Anders gezegd: we kijken zo passief televisie, we zijn zo vertrouwd met het principe van the willing suspension of disbelief dat we de niet-televisionele werkelijkheid met ongeloof aankijken. Hij verwijst naar de illusie dat alles entertainment moet zijn. Van politiek tot consumptie, van ruzies tot relaties, het moet fun zijn, het moet ergens toe leiden en het moet snel gaan, flitsend en vooral eenduidig en begrijpelijk zijn. Dat leidt tot verveling en frustraties. Want de realiteit zit zo niet in elkaar. Net zoals mensen niet in elkaar zitten zoals televisie ze laat zien.
Spears, te mooi om waar te zijn
Ieder programma, hoe reality ook, is een verhaal dat verteld wordt om te boeien en te entertainen. Het volledige verhaal krijg je nooit te zien. Het zou nooit aantrekkelijk genoeg zijn. En hier komen we weer bij Britney Spears uit. Het verhaal van Spears voor haar relatie met Kevin Federline was een engelenverhaal. Het sexy dametje werd geportretteerd als een soort vrijgevochten Maria Magdalenaatje. Ze was te perfect om waar te zijn.
Dat laatste wist iedereen, van de grootste Britney-hater tot de meest verstokte Britney-fan. De marketingmachine rond haar was en is nog steeds gigantisch en weinig subtiel. Het heeft Britney Spears tot nu toe geen windeieren gelegd. Toch is er nergens in dat verhaal plaats geweest voor de mens Spears. De onzekerheden, het psychologische portret, de menselijke kant van het verhaal, het is allemaal ver te zoeken.
Freak-shows
En het blijft ver te zoeken. Want nu ze het noorden kwijt is, worden haar exploten bekeken als een freak-show. Wat we haar nu aandoen, is ronduit onmenselijk. De manier waarop we smullen van haar ellende, de manier waarop we genieten van haar neergang is gruwelijk.
De dubbele moraal die we hierbij hanteren is frappant. De 19de eeuwse freaks-shows waarbij mensen met een misvorming aan de kost kwamen als circusattractie vinden we verwerpelijk. Het verhaal dat Leopold II tijdens de wereldtentoonstelling pygmeeën tentoon stelde en liet omkomen van ontbering vinden we verwerpelijk. Maar dat een popster de pedalen kwijt is en dat iedereen daar maar vrolijk van zit te smullen moet kunnen. Zonder bezwaar. Want, ze heeft het zelf gezocht. Ze weet waar ze aan begonnen is. Ze had het maar niet moeten doen. Larie.
Geweten sussen
Het verhaal van Spears dient om ons geweten te sussen. Het is een 'zie je wel'-reactie van de zuiverste soort. Het engeltje Spears was natuurlijk geen engeltje. En daar moet ze nu voor boeten. Hoe stompzinnig is die logica. Hoe onderontwikkeld. En hoe typisch menselijk. Dat al die media die destijds zo kritisch voor haar waren en op haar imago focusten, dat al die paparazzi die haar nu het leven zuur maken achter de mensen aangaan die de machine rond haar imago gecreëerd hebben. Dat ze eens achter zichzelf aangaan. Of achter hun vele lezers en kijkers. Want de depressie van Spears is er één die net zo goed leeft bij honderdduizenden andere mensen.
Zeggen dat het bij Spears gaat om een exces, om een uitspatting is geen excuus. De essentie van haar miserie is een menselijke tragedie. Dat Spears nu geportretteerd wordt als een ellendig monster of als een miserabele freak, maakt het ons gemakkelijk om botweg te zeggen dat wij gelukkig zo erg niet zijn. Want zo gek doen wij immers niet, toch? We zijn bange wezels die ons blind laten leiden door ons zelfbehoud en onze sensatiezucht.
Beroemdheden zijn vieze, maar vooral andere mensen
Iedereen moet beeldjes schieten van bekende mensen. Om wat te laten zien? Smeuïge verhalen? Wat is daar nu zo smeuïg aan? Ik durf er mijn kop op te verwedden dat het gros van de mensen die naar die plaatjes en beelden kijkt, die de roddelrubriek leest, net hetzelfde zou doen als hij of zij in die situatie verzeild geraakte. Vanuit je kleinburgerlijke luie zeteltje heb je gemakkelijk oordelen. Maar hé, you've got the picture, dus je kunt je er wel iets bij voorstellen. Dat kun je niet. En het ergste is dat we dat niet meer beseffen.
Ons inlevingsvermogen en onze zelfkennis worden gereduceerd tot nul. Wat roddel- en sensatiepers vertellen, zegt alles over de bekende mensen en niets over ons. Niets zegt ons meer over onszelf dan een spiegel. Hoe kortzichtig. Het verhaal van Spears toont op een ontluisterende manier aan hoe slecht we beelden kunnen lezen. Hoe we ons met alle plezier in de luren laten leggen.
De onschuld van het beeld
Televisie en media die beelden gebruiken in het algemeen, hebben iets onschuldigs over zich. De objectiviteit die we zo uit de tekst verbannen hebben, is heer en meester in onze beeldcultuur. Het ergste is dat de voorbeelden van beeldmanipulatie veelvuldig voorhanden zijn. We beseffen dat we gemanipuleerd worden. Maar de complexiteit van beeldtaal - denk maar aan de lijstjes met technische ingrepen die de Amerikaanse studenten bij elkaar schreven - boezemt angst in. Ze lijkt onbeheersbaar. Wat kunnen we eraan doen?
De beelden van Spears, het opjagen van deze jonge vrouw, zijn een vorm van mishandeling. Het is een onmenselijk iets dat we moeten afkeuren en veroordelen. Het vermoorden, het martelen van een mens, is puur entertainment geworden. Mijn schoonvader heeft uiteindelijk toch gelijk. We zijn geen haar beter dan het Romeinse publiek dat naar de gladiatorengevechten zat te kijken.
Mijn schoonvader benadert het allemaal nogal nuchter. "In de Angelsaksische wereld heb je als publieke persoon geen rechten. Als je in die publieke wereld stapt, dan weet je dat. Je bent bezit van het volk. En dat 'volk' is het vreselijkste wat er is. Kijk maar naar de Romeinen en hun spelen."
Eigen schuld
Ze heeft het dus zelf gezocht. Het is een discussie die we hier ook gehad hebben toen Big Brother voor het eerst op televisie kwam. Mensen die aan reality-televisieprogramma's meedoen, weten die wel wat de impact is van de media? Professor Gust De Meyer, notoir socioloog en gespecialiseerd in populaire cultuur, vindt dat we mensen niet moeten betuttelen noch onderschatten. Mensen weten heus wel wat media doen.
Mensen weten het niet. Onlangs las ik een artikel van een Amerikaanse mediadocent die zijn studenten leert om op een zen-manier naar televisie te kijken. Met zen bedoelt hij vooral bewust. Het is verbijsterend hoe weinig mensen bewust naar televisie kijken. Eigenlijk kijkt niemand echt bewust naar televisie. Waarom? Omdat het gros van de televisieprogramma's niet zou werken als we dat zouden doen. En omdat het nagenoeg onmogelijk wordt om naar televisie te kijken.
Zen televisiekijken
Eén van de oefeningen die de studenten kregen was dat ze een half uur naar hun televisietoestel moesten kijken zonder dat het aan stond. Bedoeling van de oefening is aan te tonen hoe een kamer en in bredere zin ook een leven ruimtelijk georganiseerd wordt rond televisie.
Tweede oefening was een kwartiertje televisie kijken zonder geluid en een kwartiertje zonder beeld. Wie het al eens gedaan heeft, weet dat een beeld zonder geluid bijzonder kwetsbaar is. Neem de score van een blockbuster weg en de emoties die eerst van je scherm leken af te spatten zijn nu nergens te bespeuren.
Daarna kregen de studenten de opdracht om van één televisiefragment een volledige technische analyse te maken. Iedere kunstmatige beweging of ingreep moest geïnventariseerd worden. Camerabewegingen, belichting, montage, kledij, maquillage, noem maar op. Wie het zelf eens probeert zal zien dat je voor vijf minuten televisie al een behoorlijk lijstje bij elkaar kunt schrijven.
Om naar televisie te kunnen kijken, filteren we al die zaken spontaan weg. Televisie vertelt een verhaal. Hoe dat verhaal verteld wordt, mag niet zichtbaar zijn. Of we mogen het toch niet zo ervaren. Onlogisch is dat niet. Je kunt toch ook geen boek lezen en tegelijk moeten zien hoe iemand een plot in elkaar heeft gestoken, welke zinsbouw de auteur gehanteerd heeft, welke taal, welke grammatica-regels?
Het is maar een verhaaltje
Bij een tekst moet je iemand geloven op zijn woord. Het is en blijft maar een woord, een verhaal. Het postmodernisme heeft het verhaal veelvuldig en grondig ontmaskerd. Iedereen heeft zijn of haar eigen verhaal over de werkelijkheid. Daar moet je mee leren leven. Zaken als 'de waarheid' of 'objectiviteit' bestaan niet meer. Het soortelijk gewicht van een tekst is tegenwoordig gereduceerd tot het gewicht van het papier waarop ze geschreven staat. In bits en bytes uitgedrukt is dat gewicht nog futieler geworden.
Bij een beeld hebben we helemaal niet het idee dat we ook hier te maken hebben met verhalen. En dat we dus iedere keer dat we bijvoorbeeld televisie kijken, iemand moeten geloven op zijn of haar woord. We zien het zelf dus kunnen we zelf uitmaken of het klopt of niet. Dat we eigenlijk moeten zeggen: we moeten iemand geloven op zijn caméra-voering, zijn montage, zijn voorbereiding, zijn scénario etc... lijkt niemand goed te beseffen.
De Amerikaanse mediadocent ging zo ver om te beweren dat mensen nu vinden dat de realiteit op het verhaal van de televisie-ervaring moet lijken, wil ze waar zijn. Anders gezegd: we kijken zo passief televisie, we zijn zo vertrouwd met het principe van the willing suspension of disbelief dat we de niet-televisionele werkelijkheid met ongeloof aankijken. Hij verwijst naar de illusie dat alles entertainment moet zijn. Van politiek tot consumptie, van ruzies tot relaties, het moet fun zijn, het moet ergens toe leiden en het moet snel gaan, flitsend en vooral eenduidig en begrijpelijk zijn. Dat leidt tot verveling en frustraties. Want de realiteit zit zo niet in elkaar. Net zoals mensen niet in elkaar zitten zoals televisie ze laat zien.
Spears, te mooi om waar te zijn
Ieder programma, hoe reality ook, is een verhaal dat verteld wordt om te boeien en te entertainen. Het volledige verhaal krijg je nooit te zien. Het zou nooit aantrekkelijk genoeg zijn. En hier komen we weer bij Britney Spears uit. Het verhaal van Spears voor haar relatie met Kevin Federline was een engelenverhaal. Het sexy dametje werd geportretteerd als een soort vrijgevochten Maria Magdalenaatje. Ze was te perfect om waar te zijn.
Dat laatste wist iedereen, van de grootste Britney-hater tot de meest verstokte Britney-fan. De marketingmachine rond haar was en is nog steeds gigantisch en weinig subtiel. Het heeft Britney Spears tot nu toe geen windeieren gelegd. Toch is er nergens in dat verhaal plaats geweest voor de mens Spears. De onzekerheden, het psychologische portret, de menselijke kant van het verhaal, het is allemaal ver te zoeken.
Freak-shows
En het blijft ver te zoeken. Want nu ze het noorden kwijt is, worden haar exploten bekeken als een freak-show. Wat we haar nu aandoen, is ronduit onmenselijk. De manier waarop we smullen van haar ellende, de manier waarop we genieten van haar neergang is gruwelijk.
De dubbele moraal die we hierbij hanteren is frappant. De 19de eeuwse freaks-shows waarbij mensen met een misvorming aan de kost kwamen als circusattractie vinden we verwerpelijk. Het verhaal dat Leopold II tijdens de wereldtentoonstelling pygmeeën tentoon stelde en liet omkomen van ontbering vinden we verwerpelijk. Maar dat een popster de pedalen kwijt is en dat iedereen daar maar vrolijk van zit te smullen moet kunnen. Zonder bezwaar. Want, ze heeft het zelf gezocht. Ze weet waar ze aan begonnen is. Ze had het maar niet moeten doen. Larie.
Geweten sussen
Het verhaal van Spears dient om ons geweten te sussen. Het is een 'zie je wel'-reactie van de zuiverste soort. Het engeltje Spears was natuurlijk geen engeltje. En daar moet ze nu voor boeten. Hoe stompzinnig is die logica. Hoe onderontwikkeld. En hoe typisch menselijk. Dat al die media die destijds zo kritisch voor haar waren en op haar imago focusten, dat al die paparazzi die haar nu het leven zuur maken achter de mensen aangaan die de machine rond haar imago gecreëerd hebben. Dat ze eens achter zichzelf aangaan. Of achter hun vele lezers en kijkers. Want de depressie van Spears is er één die net zo goed leeft bij honderdduizenden andere mensen.
Zeggen dat het bij Spears gaat om een exces, om een uitspatting is geen excuus. De essentie van haar miserie is een menselijke tragedie. Dat Spears nu geportretteerd wordt als een ellendig monster of als een miserabele freak, maakt het ons gemakkelijk om botweg te zeggen dat wij gelukkig zo erg niet zijn. Want zo gek doen wij immers niet, toch? We zijn bange wezels die ons blind laten leiden door ons zelfbehoud en onze sensatiezucht.
Beroemdheden zijn vieze, maar vooral andere mensen
Iedereen moet beeldjes schieten van bekende mensen. Om wat te laten zien? Smeuïge verhalen? Wat is daar nu zo smeuïg aan? Ik durf er mijn kop op te verwedden dat het gros van de mensen die naar die plaatjes en beelden kijkt, die de roddelrubriek leest, net hetzelfde zou doen als hij of zij in die situatie verzeild geraakte. Vanuit je kleinburgerlijke luie zeteltje heb je gemakkelijk oordelen. Maar hé, you've got the picture, dus je kunt je er wel iets bij voorstellen. Dat kun je niet. En het ergste is dat we dat niet meer beseffen.
Ons inlevingsvermogen en onze zelfkennis worden gereduceerd tot nul. Wat roddel- en sensatiepers vertellen, zegt alles over de bekende mensen en niets over ons. Niets zegt ons meer over onszelf dan een spiegel. Hoe kortzichtig. Het verhaal van Spears toont op een ontluisterende manier aan hoe slecht we beelden kunnen lezen. Hoe we ons met alle plezier in de luren laten leggen.
De onschuld van het beeld
Televisie en media die beelden gebruiken in het algemeen, hebben iets onschuldigs over zich. De objectiviteit die we zo uit de tekst verbannen hebben, is heer en meester in onze beeldcultuur. Het ergste is dat de voorbeelden van beeldmanipulatie veelvuldig voorhanden zijn. We beseffen dat we gemanipuleerd worden. Maar de complexiteit van beeldtaal - denk maar aan de lijstjes met technische ingrepen die de Amerikaanse studenten bij elkaar schreven - boezemt angst in. Ze lijkt onbeheersbaar. Wat kunnen we eraan doen?
De beelden van Spears, het opjagen van deze jonge vrouw, zijn een vorm van mishandeling. Het is een onmenselijk iets dat we moeten afkeuren en veroordelen. Het vermoorden, het martelen van een mens, is puur entertainment geworden. Mijn schoonvader heeft uiteindelijk toch gelijk. We zijn geen haar beter dan het Romeinse publiek dat naar de gladiatorengevechten zat te kijken.
Reacties
Een reactie posten