Hij komt van een Van Dale reis terug

"Eerst was er het woord"

Tss, het zal wel.

Maar terwijl ik door de Van Dale struin, krijg ik - ondanks m'n eigen scepsis - toch een gelijkaardige indruk. Achter ieder woord verschijnt er een object, een handeling, een situatie, een wereld.

Lukraak kies ik per letter één of meerdere woorden die ik niet ken, waarvan ik niet weet wat ze precies betekenen of waarvan ik gewoon vind dat ze mooi klinken.

W.F. Hermans beschreef de post-moderne levensconditie als een vorm van strandjutten. Het had iets zieligs, het drukte een zeker onmacht uit, dat bijeenscharrelen van de dingen. Maar dit is helemaal anders. Van Dale-reizen is heerlijk. Wat een verborgen schatten, wat een wereld vind je hier.

Je voelt de letterlijkjes in beweging komen, je ziet je taal opnieuw gebeuren. Telkens opnieuw wordt er iets geschapen in je hoofd. Je ziet dingen in je dichtgecementeerde kop die je vaak nog nooit in het echt hebt gezien, maar waarvan het woord alleen al je al vertelt, je al laat voelen, zien, horen en ruiken dat ze er zijn.

Het is bezigheidstherapie met een vleugje exotisme. Alsof je voor het eerst te voet door een stad loopt die je wel min of meer kent, maar waarvan je nu pas gaandeweg ontdekt hoe de straten met elkaar verbonden zijn. Columbus die Amerika ontdekt in een woordenboek.

• aficiado (fan, bewonderaar)
• binnenbeensspelen (geslachtsgemeenschap hebben)
• caballero (heer, ridder, ruiter)
• dijkzool (grondslag waarop een dijk gebouwd is)
• dijktalud (weg bovenop de dijk)
• exsiccator (toestel voor chemische droging)
• facoscoop (apparaat om de ooglens te onderzoeken)
• gaapschelp (geslacht van schelpdieren waarvan de schelp aan één zijde of aan beide zijden sterk gaapt)
• hoofdbrandwacht
• honingverf (verf met honing als bindmiddel)
• ideomotorisch (van bewegingen) onwillekeurig gemaakt wanneer men ze zich levendig voorstelt)
• ideografie (schrift waarin geen klank-, maar begriptekens worden gebruikt (zoals in het Chinees en in het hiërogliefenschrift / uitdrukking van een idee)
• ideoplastisch (waarbij organische stof zich vervormt onder invloed van psychische krachten, bv. de stigmatisatie)
• jutten (stranddieverij)
• juut (scheldnaam voor politieagent, vermoedelijk naar het vroegere fluitje)
• kaag (meestal omdijkt stuk buitendijks land, o.a. in plaatsnamen als ‘de Kaag’, smal laag dijkje om een gors / platboomd, binnenlands vaartuig met zwaarden, een enkele schuine mast en een halve boegspriet; het voerde een sprietzeil en één of twee fokken, en diende o.a. als lichter)
• laarzenbeen (hout dat in een laars past en waarop men het fatsoen eraan geeft / been in laars)
• microtrauma (erg kleine kwetsuur)
• nijverheidsonderneming
• nyala (zekere, vrij zeldzame soort van antilope in Zuid- en Midden-Afrika / koedoe)
• nyctalopie (dagblindheid) (<=> hemeralopie (nachtblindheid))
• oblatie (toewijding aan een orde zonder geloften, als oblaat / offerande + bijbehorende gebeden)
• paardenwik (of paardenboon: een landbouwras van de peulvrucht van de vlinderbloemenfamilie, waartoe ook de tuinboon behoort / paardenvijg)
• queenie (damesschoen met puntneus, slanke leest en lage, dunne hak)
• riemer (arbeider die turf of kurken riemt)
• riemen (over de scheerriem halen / met een riem vastbinden / in riemen of stroken snijden)
• strabisme (scheelzien)
• strabant (lastig, brutaal / hevig, krachtig)
• treerad (rad met sporten of schoepen, in beweging gebracht door erop te treden)
• uitmoeren (moer of veen graven uit / uitkafferen, uitfoeteren)
• vaaggrond (weinig door bodemvorming veranderde grond)
• waterwederik (moeraswederik of moeraswolfsklauw)
• xeniën (geschenken die door gastheren aan hun gasten werden uitgereikt / hekelende puntdichten)
• yuppieziekte (verschijnsel dat jonge ambitieuze mensen lijden aan een chronische vermoeidheid (myalgische encefalomyelitis))
• zydeco (volksmuziek van Franstalige Amerikanen langs de Mississippi, sterk geïnspireerd door de Amerikaanse blues en de Franse musettemuziek)

Van Dale rules!